Таалайбек АБДИЕВ «Бардык нерсенин куну – эмгек» дейт (1-МАЕК)

«Эң башкы тилдердин кайсынысы болсун, алты эле жылда үйрөнсө болот. Өз эне тилиңди толук үйрөнүүгө бүт өмүрүң да жетпейт».
ВОЛЬТЕР

Мансап, көрдүйнөнүн артынан кууйт кыргыз. Сая кууйт. Илим-билимдин артынан кууганы аз. Биздин бүгүнкү мейман улуттук көрөңгөбүздү байытуунун абыгери – Таалабек Абдиев агабыз. Жүрүм-туруму өтө жөнөкөй болгон бул инсандын билими туурасында те бир кезең Салижан Жигитовдун оозунан уккан жайыбыз бар. Салижан устатыбыздын назарына эрте илинген Т.Абдиевди сыртынан гана таанычубуз. Өзү Өзгөндөн. Оштун Мамлекеттик университетин бүтүрүп, кийин Санкт-Петербургда лингвистикалык изилдөөлөр Институтунан кандидаттык диссертациясын коргоп, ошол күндөн ушул күнгө дейре илим жолунда чыйыр салып келет. А илимде чыйыр жол салуу түйшүгү зыл таштай оор. Азис окурман өзү ажыратып алаар аны. Мындан ары «Коом жана Мен» блок-сайтынан Таалайбек мырзанын 3-4 бөлүктөн турган маегин окуй аласыздар.

Таалайбек АБДИЕВ: «Котормотаануу илимине киришүү…» (4-БӨЛҮК)

1-БӨЛҮК, 2-БӨЛҮК, 3-БӨЛҮК (ушул шилтемелерден ачылат)

11. Фразеологизмдер жана аларды которуунун ыкмалары

Сөз айкаштарынын эки түрү бар: эркин сөз айкаштары жана туруктуу сөз  айкаштары.  Эркин  сөз  айкаштары  синтаксисте,  ал эми  туруктуу  сөз айкаштары  фразеологияда  изилденет.  Эркин  сөз  айкаштарынын курамындагы сөздөр маани жана форма жагынан ылайык келген ар кандай сөздөр  менен  айкаша  берет  жана  алар  туруктуу  мүнөзгө  ээ  эмес.  Ал  эми туруктуу  сөз  айкаштары  фразеологизмдер  деп  аталат  жана  алардын төмөнкүдөй бөтөнчөлүктөрү бар:

Таалайбек АБДИЕВ: «Котормотаануу илимине киришүү…» (3-БӨЛҮК)

1-БӨЛҮК жана 2-БӨЛҮК (ушул эки шилтемеден ачылат)

5. Калькалоо

Буга чейин белгиленгендей,  котормо  тилинде  жок  бирдиктер транскрипция же транслитерация менен эле эмес, кээде калькалоо ыкмасы (французча calque «көчүрмө»  деген  сөздөн  алынган) менен да  которулат. Мында  сөздүн  же  сөз  айкашынын  курамдык  бөлүктөрү  (сөз  болсо – морфема,  сөз  айкашы  болсо –  лексема)  котормо  тилинин  тиешелүү бирдиктери  менен  берилет.  Калькалоонун  маңызы  –  түпнусканын лексикалык  бирдигинин  структурасын  көчүрүү  менен  котормо  тилинде жаңы сөз же сөз айкашын жаратуу.  Мисалы: superpower – супердержава – супердержава; mass culture – массовая  культура – массалык  маданият, green revolution – зелёная революция – жашыл революция.

Таалай АБДИЕВ: «Котормотаануу илимине киришүү…» (2-БӨЛҮК)

1-БӨЛҮК (ушул шилтемеден ачылат)

ТРАНСЛИТЕРАЦИЯ  ТАЗА  ТҮРҮНДӨ  СЕЙРЕК  КЕЗДЕШЕТ 

Котормо тексттердин типтери

Котормо практикасын  жана  азыркы  котормотаануу  илиминдеги түшүнүктөрдү  системалуу  түрдө  талдоо  котормолордун  бирдиктүү типологиясын  түзүүгө  мүмкүнчүлүк  берет.  Котормолорду  типтештирүү төмөнкү параметрлер боюнча жүргүзүлөт:

О’Генри: «Олуялардын белеги»

О. Ге́нри, чыныгы аты Уи́льям Си́дни По́ртер – америкалык жазуучу, аңгеме жазуунун таанылган чебери. 1862-ж. 11-сентябрда Гринсборо шаарында (Түндүк Каролина) врачтын үй-бүлөсүндө туулган. Үч жашында энесинен ажырап, эжесинин колунда тарбияланган. Фармацевттин окуусун бүтүп, Техаста ар кандай жумуштарда иштеген. Адабий чыгармаларды 1880-жылдан жаза баштаган. Андан кийин банкта иштеп, акча жетпей калгандыгы үчүн соттолгон (1898–1901). Түрмөдө Портер аңгемелерди жазып, О. Генри деген псевдоним менен чыгара баштаган. Анын «Королдор жана капуста» деген жалгыз романы (сатиркалык икаясы) 1904-ж. жарык көргөн. Андан кийин «Төрт миллион» (1906), «батыштын жүрөгү» (1907), «Тандалмалар» (1909) сыяктуу көптөгөн аңгемелер жыйнагы чыккан. О. Генри 273 аңгеме жазган, чыгармаларынын толук жыйнагы 18 томду түзөт. Портер 1910-ж. 5-июнда Нью-Йорк шаарында 47 жашында каза болгон. Сөөгү Түндүк Каролинанын Эшвилл шаарына коюлган.

Таалай АБДИЕВ: «Котормотаануу илимине киришүү…»

1-БӨЛҮК

Атактуу  жазуучу  Чыңгыз  Айтматов  алгачкы  «калем акысы»  болгон бир  жилик этти орусчадан  кыргызчага,  кыргызчадан  орусчага  которуп, тилмечтик  кылуу  менен  алган  экен.  Жазуучунун  эскерүүсүнө  караганда, бул мындай  болот: Жайлоого  алып  келишкен  зоот  айгырлардын  бири  уу чөп жеп алып, өлүп калат да, ушундан улам жакадан келген орус зоотехник менен  жылкычылар  тил  билбегендиктен,  бири-бирин  түшүнө  албай коюшат. Айла  кетип  турганда,  жылкычылардын  бири  эстей  коёт  да,  беш-алты жаштагы Чыңгызды алып келишет. Жергиликтүү жылкылар уу чөптү жебесин,  ал  эми  зоот  айгыр  аны билбестен  жеп  алып,  өлүп  калганын которуп  айтып  бергенде,  тигилер  бири-биринин  кебин  түшүнүп,  ыраазы болгондуктан, Чыңгызга бир жилик эт беришкен экен.

Решат Нури ГҮНТЕКИН: «Туюк махабат»

АҢГЕМЕ

Түрк тилинен которгон Таалай АБДИЕВ

Расим бир күнү кечке маал мектептен келип, бир кат таап алды. Өзүнө келиптир. Ичинде гүлдүү баракка жазылган ушул саптар бар экен: «Расим мырза, мен сизди көптөн бери сүйүп жүргөн бир жаш кызмын. Абдан сулуумун деп тартынбай эле айта алам. Сиздин сүйгөнүңүз, жубайыңыз болсом дегенде эки көзүм төрт. Бирок жашыбыз жетпегендиктен, бир нече жыл күтүшүбүз керек деп ойлойм. Азырынча сизге өзүмдү тааныштырбайм. Каттарыңызды … деген дарекке сурап алма кылып жөнөтүңүз. Атам абдан катаал киши, көчөгө көп чыгарбайт. Бирок бир күнү, балким, жолугуп да каларбыз. Өзүмдү азыртан эле сиздин сүйгөнүңүз, сөйкөлүү кызыңыз деп эсептегендиктен, сиз менен жолугууну уят, айып бир иш деп ойлобойм. Үйдө жалгыздыктан бук болом. Каттарыңыз мага жан эрмегим болор…»