Хемингуэйдин чыгармачылык портрети (1-маек)

ӨНӨРКАНА

Лилиан РОСС

 Америкадагы ашкан улуу романист, нары чакан аңгеменин жетик чебери Эрнест Хемингуэй эле болсо керек… Ал киши Нью-Йоркко анда санда гана болбосо, көп келүүчү эмес. Аялы жана тогуз кызматкери менен Гаванадан тогуз чакырым алыс Фринк Виджиа фермасында эч жакка чыкпай, узак жылдардан бери жашап келе жатат. Карамагында 52 мышык, 16 ит, 200гө жуук көгүчкөн, 3 ую бар. Нью-Йоркко болсо, жол үстү гана тие кетүүчү.

1949-жылдын аяк ченинде Хемингуэй Европага баратып, Нью-Йоркко бир нече күн аялдады. Мына ушул учурдан пайдаланып мен ага кезигишсек деген оюмду айтып кат жаздым. Машинкага бастырылып, мага жиберилген жооп катта: «Кезигишүүгө каршы эмесмин, аэропорттон көрүшөлү. Мен өзүм жактырбаган кишилерди көргүм келбейт. Келгенимди билдирип, элге дабран салууну да, бирөөлөргө убактымды бөлө берүүнү да жактырбайм, – деп жазыптыр, – Бронкстеги зоопаркта, Метрополитен музейинде, азыркы заман көркөм өнөр мүзейинде, табият тарыхынын мүзейинде болгум келет. Бокс оюнун жакшы көрөм. Метрополитендеги Брейгель өңдүү асыл адамдардын сүрөттөрүн, бир эмес, эки Гойяга татырлык жакшы сүрөтчүлөрдүн чыгармаларын, Эль Греконун «Толедосун» көргүм келет. Ал эми, Тутс Шоруга (Нью-Йорк борборуна жайгашкан жазуучулар, сүрөтчүлөр жана артисттер келүүчү ресторан) баргым келбейт. Шаардан кетээр кеткенче эч кимге сөз айтпоого тырышам. Түнкү барларга да барбайм. Басма сөз өкүлдөрү менен кезигишүүдөн баш тартууга да болбойт. Кыскасы, убактым жолдош-жоролорумду көрүүгө гана жетет».

Кайран достор

2003-жылы, 8-февралда “Бишкек таймс” гезитинин №2инчи саны жарыкка чыгып, ошол алгачкы номердин бирине Салижан Жигитовдун «Желмогуздай болуп көп нерсени билип алыпмын» аттуу интервьюсу жарыяланган. Ага убагында ким кандай маани бергенин ким билсин, эми минтип маани берүүнүн кези келип турат… Ал маектешүүбүз минтип башталат: 

– Турмушуңузда күндөлүк же кат жазасызбы?

– Биздин элде андай салт жогу жана андайга маани бербегенибиз өтө жаман… Орустун жана дүйнөнүн улуу жазуучуларынын кат менен күндөлүктөрүн окуп калганда ичим тыз дей түшөт. Ыраматылык Аалыке (Токомбаев) жазуучуларды «кат жазышып жүрөлү» десе, «кенедей бир шаарда жашап атып, ошол кантип болсун» деп тыраңдап күлүшкөнү бар. А негизи эле кат жазышуу, күндөлүк жазуу да көркөм өнөргө кирет…

Бирөө жөнүндө эскерүү жазганда кат менен күндөлүк табылгыс документ болуп берерин көбүбүз эске албайт турбайбызбы. Илим, тарых, адабият, искусствону изилдегенде, өз мезгилиндеги атмосфераны күндөлүк же каттар гана жакшы бералат, майда көрүнүштөрдөн чоң нерсеге чейин. Мисалга, ушул эле орус турмушунда артисттер деле кат, күндөлүк түрүндө көп мурастарды тарых бетине калтырып кетип аткандарын көрүп, аттиң дейсиң…